مجلس كه از مخالفت پادشاه رهایی یافته ولی به طور ناراحت‌كننده‌ای از مراقبت شهر آگاه بود، شروع به نوشتن قانون اساسی كرد تا كارهای دورة انقلاب را تصریح و قانونی كند.

در سراسر اوت و سپتامبر شورشهایی در پاریس به وقوع می‌پیوست. نان دوباره كمیاب شد؛ زنان خانه‌دار در نانواییها برسر نان با یكدیگر به زدوخورد می‌پرداختند. در یكی از این شورشها، یك نانوا و یك كارمند شهرداری به‌وسیلة عوام خشمگین به قتل رسیدند. ژان ـ پول‌مارا با این كلمات مردم را به حركت به سوی مجلس و قصر سلطنتی در ورسای دعوت كرد:

گورنر ‌موریس در 31 ژوئیه 1789 از فرانسه چنین نوشت: «این كشور در زمان حاضر چنان دستخوش هرج‌ومرج شده كه در آستانة سقوط و اضمحلال قرار گرفته است.»

تصرف باستیل فقط عملی نمادی و ضربتی علیه استبداد نبود، بلكه مجلس را از انقیاد لشكریان شاه در ورسای نجات بخشید و حكومت جدید پاریس را نیز از استیلای قوای مجاور رهایی داد. همین عمل به ‌نحوی كاملاً غیرعمدی انقلاب بورژوا را محفوظ داشت؛ ولی اسلحه و مهمات در اختیار اهالی پایتخت قرار داد و تكامل بیشتر قدرت كارگران را امكانپذیر ساخت.

در 12 ژوئیه، كامی‌دمولن كه فارغ‌التحصیل مدرسة یسوئیها بود، در خارج از كافة دوفوا نزدیك پاله ـ روایال بر روی میزی پرید و عزل نكر و احضار قوای خارجی را تقبیح كرد، و فریادزنان گفت: «امشب آلمانها برای كشتار اهالی وارد پاریس خواهند شد» و از حضار خواست كه خود را مسلح كنند. آنان همین كار را كردند و هنگامی كه خواستند بزور واردهتل دوویل (شهرداری) شده سلاحهایی را كه در آنجا بود به تصرف درآورند، شورای شهرداری جدید مقاومت زیادی نشان نداد. شورشیان مسلح در این هنگام در خیابانها به راه افتادند و مجسمه‌های نیمتنة نكر و دوك د/ اورلئان را روی سر گرفتند و بر كلاههای خود گل‌نوارهای سبزرنگ نصب كردند؛ و پس از آنكه معلوم شد كه این رنگ نیز رنگ لباسهای نظامیی است كه مستخدمان و نگهبانان كنت د/ آرتوای منفور (برادر كوچك پادشاه) بر تن دارند، به جای گل‌نوارهای سبز، گل‌نوارهای سرخ و سفید و آبی را كه رنگ پرچم فرانسه بود، برگزیدند.

مجلس ملی

4 مه 1789- 30 سپتامبر 1791

I ـ اتاژنرو

در چهار مه، 621 نمایندة طبقة سوم، ملبس به جامة سیاه بورژواها، در حالی كه 285 تن از نجبا با كلاههای پردار و جامة توردار و زربفت و سپس 308 تن از روحانیون در دنبال آنها بودند به حركت درآمدند ـ در آن میان، مطرانها جامة ارغوانی برتن داشتند ـ پس از آنها، وزیران پادشاه و خانوادة او و آنگاه لویی شانزدهم و ماری‌آنتوانت حركت می‌كردند. سواران نیزه‌دار با پرچم این عده را اسكورت می‌كردند؛ و در حالی كه همگی تحت تأثیر نواهای موسیقی قرار داشتند به سوی محل اجتماع خود در هتل د‌ منوپلزیر (تالار لذات كوچك) گام برمی‌داشتند. این محل با قصر سلطنتی ورسای فاصلة زیادی نداشت. جمعیتی مغرور و شاد در دو سوی این دسته حاضر بودند؛ بعضی از شادی و امید می‌گریستند، زیرا در آن وحدت ظاهری طبقات رقیب، وعدة هماهنگی و عدالت را، تحت‌نظر پادشاهی نیكوكار، ملاحظه می‌كردند.

دولت فرانسه

لویی شانزدهم مرد خوبی به‌شمار می‌رفت، ولی مشكل بتوان او را پادشاه خوبی دانست. وی انتظار سلطنت نداشت، ولی مرگ زودرس پدرش (1765) او را به ولیعهدی رسانید، و مرگ پدربزرگش لویی پانزدهم كه دیر به وقوع پیوست (1774) او را در سن بیست‌سالگی بر تخت سلطنت فرانسه نشاند. علاقه‌ای به حكومت بر مردم نداشت؛ به ابزارهای مختلف ابراز علاقه می‌كرد و در قفلسازی ماهر بود. شكار را بر سلطنت ترجیح می‌داد، و اگر روزی گوزن نری را با تیر نمی‌زد، آن روز را در عمر خود تلف شده به‌شمار می‌آورد. میان سالهای 1774 و 1789، تعداد 274’1 رأس از این حیوان را شكار كرد و رویهمرفته 251’189 جانور را از پای درآورد. اما همیشه از صدور فرمان اعدام خودداری می‌كرد، و شاید تخت و تاج خود را از آن لحاظ از دست داد كه در روز دهم اوت 1792 به گارد سویسی خود گفت كه به مردم تیراندازی نكنند.

فصل اول

زمینة انقلاب

1774- 1789

I ـ مردم فرانسه

فرانسه پرجمعیت‌ترین كشور اروپا، و مردم آن مترقیترین ملت این عصر بودند. در سال 1780، روسیه 24 میلیون جمعیت داشت؛ ایتالیا 17 میلیون؛ اسپانیا 10 میلیون؛ بریتانیای كبیر 9 میلیون؛ پروس 8.6 میلیون؛ اتریش 7.9 میلیون؛ ایرلند 4 میلیون؛ بلژیك 2.2 میلیون؛ پرتغال 2.1 میلیون؛ سوئد 2 میلیون؛ هلند 1.9 میلیون؛ سویس 1.4 میلیون؛ دانمارك 000’800؛ نروژ 000’700 ؛ و فرانسه 25 میلیون؛ پاریس با 000’650 جمعیت، بزرگترین شهر اروپا بود، و سكنة آن فرهیخته‌ترین و تحریك‌پذیرترین مردم اروپا بودند.

عصر ناپلئون

تاریخ تمدن

ویل و آریل دورانت

كتاب اول

انقلاب فرانسه

1789-1799